Boek recensie: The better angels of our nature

Boek recensie: The better angels of our nature: Why violence has declined.

Auteur: Steven Pinker

Prijs: €17,99 (Bol.com)

De mate van geweld in de samenleving bevindt zich op een historisch dieptepunt aan het begin van de 21^ste eeuw. Deze paradoxale claim vormt de basis van Steven Pinker”s The better angels of our nature: Why violence has declined. In dit lange boek, brengt Pinker verschillende bewijsstukken aan het licht die aantonen dat de mate waarin geweld voorkomt in de wereld is gedaald. Ondanks de ontelbare gruweldaden, oorlogen en genocides was de 20^ste eeuw de veiligste om in te leven, met name de laatste helft van de eeuw. De kans om te sterven of te lijden aan welke vorm van geweld dan ook is momenteel extreem klein. Na millennia van geweld tussen mensen krijgen onze “betere engelen” eindelijk de overhand.

De wereldwijde afname van geweld is niet intuïtief, zeker niet aangezien de huidige berichtgeving het beeld kan versterken dat elke onderdeel van de samenleving wordt gekenmerkt door geweld. De berichten over oorlogen, gruweldaden, genocides, racisme, moord en aanranding suggereren dat de mensheid niet in staat is gebleken om haar gewelddadige donkere kant te overwinnen. Pinker weerlegt dit door te stellen dat men kwetsbaar is voor een “availability bias”, wat ertoe leidt dat men de mate van geweld in een samenleving schat op basis van het gemak waarmee individuele voorvallen van geweld herinnert kunnen worden. Dergelijke voorvallen worden veel behandelt door het nieuws die soms lijken te opereren onder het principe: “If it bleeds, it leads”. Tot slot is het feit dat we zoveel aandacht aan dergelijke onderwerpen, zoals oorlog, moord en huiselijk geweld, besteden ervan getuige dat deze voorvallen niet meer overal in de samenleving voorkomen en door iedereen worden verafschuwd.

Pinker draagt de afname van geweld toe aan verschillende redenen en processen. De eerste is het creëren van staten waarin de overheid handelt als een “Leviathan”, door wetten op te stellen waaraan de burgers van de staat zich moeten houden. Door het toepassen van straffen neemt de overheid de prikkel van mensen weg om door geweld winst te behalen, aangezien de opbrengst van het gebruik van geweld door deze straffen negatief zal zijn. Pinker stelt dat dit niet betekent dat de overheid moet bestaan uit een autoritaire dictator. Een “Leviathan” zou alleen in staat zijn wanneer zijn wetten en zijn gebruik van geweld als legitiem zou worden gezien door de bevolking. Als dit niet het geval zou zijn zou de bevolking direct verder gaan met het gebruik van geweld zodra de overheid even geen controle over de bevolking houdt.

Ten tweede, is handel tussen mensen sinds de middeleeuwen in opkomst. Handel draagt volgens Pinker ook bij aan het behouden van de vrede tussen mensen. Handel is een systeem waarbij het samenwerken tussen de actoren tot een beter resultaat leidt dan wanneer men niet zou samenwerken. Voor het eerst was de afweging tussen het afnemen van iemands bezittingen door middel van geweld op de korte termijn overklast door het opzetten van een handelsrelatie voor de lange termijn. Handel betekent dat andere mensen voor het eerst levend waardevoller zijn dan dood.

Verder wijst Pinker naar de effecten van de verlichting en deze effecten hiervan op de afname van geweld. Gedurende de verlichting steeg de mate van alfabetisme onder de bevolking enorm en waren boeken steeds meer voor de massa verkrijgbaar. Tevens kwam er fictie op de markt die de lezers in staat stelde om het perspectief van anderen in te nemen. Dit leidde ertoe dat mensen andere volkeren steeds meer als humaan gingen zien in plaats van als barbaren en deze humanisering van andere volkeren zorgde ervoor dat men minder snel geneigd was om geweld tegen deze volkeren in te zetten.

Pinker vervolgt door aan te geven dat het aantal interstatelijke oorlogen enorm is afgenomen na de Tweede Wereldoorlog. Dit staat haaks op het idee dat de Tweede Wereldoorlog een van de eerste oorlogen was op een hellend vlak naar steeds destructievere oorlogen. Pinker gebruikt statistische analyse om aan te tonen dat oorlogen en andere dodelijke twisten een gedistribueerd zijn als machtsfunctie. Dit houdt in dat een dodelijke twist die veel slachtoffers claimt een veel lagere kans heeft om voor te komen. Er zouden dus een groot aantal dodelijke twisten op extreem kleine schaal zijn (moorden) terwijl de kans op een oorlog op extreem grote schaal astronomisch klein is. Momenteel lijkt zelfs de kans op kleinschalige oorlogen af te nemen. Na de Tweede Wereldoorlog heeft de mensheid een periode van relatieve vrede gekend tussen staten. Oorlogen komen dus nog steeds voor maar veel minder dan voor de Tweede Wereldoorlog. Hele regio’s in de wereld, zoals West-Europa (historisch gezien een van de meest oorlog-geteisterde delen van de wereld) hebben geen oorlog meer gezien na 1945.

Tot slot stipt Pinker de Rechten-revolutie aan, die ervoor zorgde dat de mensheid steeds inclusiever is geworden tegen groepen die zij eerder sterk onderdrukte. In de laatste helft van de 20^ste eeuw is de oppressie en het geweld tegen vrouwen, minderheden, homoseksuelen, kinderen en dieren dramatisch gedaald. Vele vormen van geweld, zoals legale verkrachting door de man binnen het huwelijk, rassen-pogroms, en het slaan van kinderen als opvoedingsmethode, zijn volledige taboe binnen onze samenleving. We verafschuwen zulke vormen van geweld, terwijl dit enkele generaties geleden nog acceptabel was. Het feit dat zaken zoals geweld van de politie of het #MeToo schandaal zoveel woede oproepen is getuige van de ongelofelijke progressie die we hebben doorgemaakt in de afgelopen decennia. Er moet nog veel gedaan worden maar we lijken de goede kant op te gaan.

In de laatste hoofdstukken van het boek probeert Pinker de afname van bijna elke vorm van geweld te verklaren. Hij identificeert vijf innerlijke demonen, die ons aanzetten tot het gebruik van geweld, en vier betere engelen, die ons wegsturen van geweld. Onze innerlijke demonen zijn de noodzaak voor plundering, dominantie, wraak en, sadisme en het feit dat we geneigd zijn om ideologieën te volgen, die extreem geweld veelal goedkeuren om een utopische samenleving tot stand te kunnen brengen. Onze betere engelen zijn zelfcontrole, empathie, moraliteit en verstand. Volgens Pinker zijn deze betere engelen steeds meer vertegenwoordigt in de samenleving en sturen zij ons weg van het gebruik van geweld. Dit zorgt ervoor dat dit het beste moment in de geschiedenis is om, blootgesteld aan potentieel geweld, te leven

Afbeelding cover: Bol.com